Kasteel Schaloen te Valkenburg aan de Geul
BEWONERS
Huis en hof Schaloen werden voor het eerst in 1381 in schriftelijke bronnen vermeld. De naam is waarschijnlijk afgeleid van “Schaliën”, oftewel leien. Het “huis met de leien” was destijds gedeeld eigendom van Geraerdt Mullaerdt en Johan van Hulsberg, en omvatte 117 bunder bos, akkerland en weiland. Daarna kwam het onder andere in handen van de families Van Hulsberg, en Hoen van Cartils (waarvan Maximiliaan Hendrik Laurens Hoen de Cartils, graaf van Neufchâteau, gehuwd was met Felicitas Therese Caroline prinses van Hohenzollern-Hechingen, familie van de laatste Duitse keizer). Het echtpaar was tevens eigenaar van kasteel Geulle en kocht in 1798 de Heunsberg met kasteelruïne midden in Valkenburg. Daarna woonde er de grafelijke familie De Villers-Masbourg d’Esclaye, die het na de Tweede Wereldoorlog overdroegen aan de Gemeente Valkenburg-Houthem en de Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten in Nederland. De huidige eigenaar, de familie Bot, verwierf het via enkele bedrijven, en deze familie bewoont het hoofdgebouw nog steeds.
DE GEBOUWEN
Het in mergelsteen opgetrokken kasteelcomplex bevat het 16e/17e-eeuwse kasteel dat in de 19eeeuw door de beroemde architect Cuypers in neogotische stijl werd verbouwd, en daarnaast is er de 18e-eeuwse voorburcht bestaande uit een poortgebouw met torentje, de langgerekte economiegebouwen, de tiendschuur, het zwanenhuisje, en de watermolen, de “Sjloensmeule”. Stenen bruggen met pilaren geven toegang tot de voorburcht en het hoofdgebouw, dat door de verbouwing en verfraaiing een romantisch uiterlijk kreeg dankzij de nieuw toegevoegde torens, dakkapellen, erker en kruisvensters. Ook monumentaal zijn de hekken, keermuren en de duiker.
DE LIGGING
De buitenplaats met watermolen en kasteeltuin ligt in het Natura 2000-gebied “het Geuldal”, oostelijk van Valkenburg, vlakbij het dorpje Oud-Valkenburg. Het complex wordt aan de noordkant begrensd door de snelst stromende rivier van Nederland, de Geul, en ten oosten door agrarische gronden en de tot het complex behorende beukenlaan. Aan de zuidkant bevindt zich de weg van Valkenburg naar Schin op Geul, en aan de westzijde stroomt de Molenbeek en liggen er weidegronden. Aan de overzijde van de Geul, op de Schaelsberg achter de historische Calvariegroep, is in opdracht van een bewoner van Schaloen in 1688 de “Kluis“ gebouwd, de kluizenaarswoning.
HET HUIDIGE GEBRUIK
De eigenaar bewoont het hoofdgebouw, maar de kelders en het poortgebouw zijn toegankelijk voor horecagasten. In de economiegebouwen en de tiendschuur kan overnacht worden, en de binnenplaats van de voorburcht dient als terras voor de bezoekers, die er genieten van het uitzicht op het indrukwekkende kasteel. Wandelaars kunnen via de fraaie kasteellanen het prachtige Geuldal verkennen, en tevens de naastgelegen monumentale watermolen bezoeken met de IVN-tuin.
WAT MAAKT HET OBJECT NU ZO BIJZONDER?
In de kelder van kasteel Schaloen hangt volgens de eigenaar de oudste middeleeuwse deur van Nederland. Ernaast is een speciale wenteltrap in de muur uitgekapt die bedienden toegang gaf tot de verdiepingen zonder dat de bewoners gestoord werden. Aan de buitenzijde is deze nieuwe traptoren goed te herkennen want deze staat op een sokkel naast de hoog gelegen ingangsdeur. De grote fantasierijke verbouwing door architect Cuypers zorgt ervoor dat Schaloen een van de meest herkenbare en gefotografeerde kastelen van Nederland is. Ook uniek is dat kasteel Schaloen vlak naast het imposante en robuuste kasteel Genhoes ligt. Echte buurkastelen dus.
Kasteel van de maand: Kasteel Puth te Voerendaal
BEWONERS
Vanaf de 14eeeuw komt Puth voor in de documenten, bewoond door onder andere de families Van Putt, Van den Bongard, Leeck, Tzievel, en Dobbelsteyn. Via het geslacht Hayme de Bomal is de grafelijke familie De Marchant et d’Ansembourg in de 18eeeuw eigenaar geworden van het landgoed. Door een huwelijk tussen een vrouwelijke erfgenaam en een graaf Zu Stolberg-Stolberg is het kasteel in het bezit gekomen van deze Duitse familie. Na de Tweede Wereldoorlog heeft de Nederlandse Staat dit vijandelijke vermogen geconfisqueerd, maar in 1956 weer teruggegeven. Tot 2007 bleef het eigendom in de familie Zu Stolberg-Stolberg, en momenteel wordt het als particuliere buitenplaats bewoond.
DE GEBOUWEN
Het charmant gelegen kasteeltje is eigenlijk een sober omgracht herenhuis met een robuuste U-vormige voorburcht met bijzonder veel schietgaten. Een stenen gemetselde brug geeft toegang tot een voorpleintje en daarachter ligt het statige hoofdgebouw, dat aan de voorkant een symmetrische 18e-eeuwse gevel heeft van baksteen met Naamse stenen pilasters, deur- en raamomlijstingen. De zijkanten en de achterkant zien er compleet anders uit: hier zijn nog duidelijk bouwsporen te ontdekken van de laat-gotische bouwstijl van de 16e eeuw met mergelsteen en speklagen. Tussen de nieuwere segmentboogvensters zitten nog tussendorpelvensters en onder de dakrand valt een mooie boogfries op. Oorspronkelijk had het kasteel een zadeldak met twee spitse topgevels aan weerszijden. Het huidige mansardedak is er gekomen omdat de zolder van het hoofdgebouw ging dienen voor graanopslag. Aan de westzijde ligt een bakhuis van mergel en baksteen. Vroeger behoorde er ook een watermolen tot de bijbehorende landerijen, maar die is verdwenen.
DE LIGGING
In een zeer vruchtbaar dal, tussen het voormalig kasteel Hoeshuis, kasteel Rivieren, hoeve Steenenis en de spoorlijn Maastricht-Heerlen ligt kasteel Puth. De gracht wordt gevoed door de Hoensbeek die erachter stroomt. Het sobere kasteel is omringd door boomgaarden, akkerbouwland en bossen die tezamen een Natuurschoonwet-landgoed vormen. Naast het kasteel gaat een weggetje naar het centrum van Voerendaal.
HET HUIDIGE GEBRUIK
De omgrachte edelmanswoning is nog altijd als woonhuis in gebruik, en in de U-vormige voorburcht worden nieuwe woningen gerealiseerd in de grote leegstaande stallen en schuren. Het ommuurde landschapspark is enkel voor de eigenaren toegankelijk, maar eromheen en langs de Hoensbeek lopen diverse wandelroutes die voorbijgangers een blik gunnen op het gebouwenensemble en het park. Met Open Monumentendag is het landgoed voor het publiek toegankelijk.
WAT MAAKT HET OBJECT NU ZO BIJZONDER?
Kasteel Puth is een van de weinige kastelen zonder torens. Tot het midden van de 20eeeuw zat er een klein torentje op het mansardedak (een zogenaamde dakruiter) met een klok, maar dit torentje is bij de renovatie compleet verwijderd. In jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw was het in gebruik als ambtswoning van de commandant van de Afcent en stond er een wachthuisje naast de poortingang. De commandant ging iedere zondag naar de kerk per helikopter die naast het kasteel landde.
Kasteel van de maand: Nederhoven een echt grensgeval
De bewoners
In de archieven staat Meinhart van Lövenich in 1480 vermeld als eerste eigenaar- leenman van het goed Nederhoven. Als in 1610 een nazaat komt te overlijden, die drie minderjarige kinderen achterlaat, wordt het leen Nederhoven door Frederik Rhoe verheven. Vier jaar later is het huidige kasteeltje gereed gekomen op de plek van het oude huis, en gaat het dienst doen als jachtslot voor de 3 kinderen. Met de dood van jonkheer Frans van Dursdael in 1677 sterft dit geslacht, dat sinds 1400 in hoge functies nauwe banden met de graven van Horn heeft gehad, uit. In 1681 vestigt majoor Charles Smets uit Maaseik zich met zijn familie op het kasteeltje. Door vererving komt het goed in 1779 in het bezit van de familie Van Dam. Pas in 1887 komt Nederhoven door verkoop in “vreemde” handen, en wel in het bezit van koopman Reinier Dahmen uit Roermond. Momenteel is het nog steeds bewoond door mevrouw Dahmen, die getrouwd is met de heer Van Basten Batenburg.
De gebouwen
Via diverse oprijlanen kan men het omgrachte huis Nederhoven (of Nierhoven) bereiken. Vroeger liep er nog een gracht tussen het hoofdgebouw en de voorburcht, maar die is lang geleden gedempt. Die grachten maken duidelijk dat het kasteel vroeger een belangrijke verdedigingsfunctie had. Het kasteeleiland bevat het vierkante bakstenen herenhuis uit 1614 met zware steunberen (misschien van een middeleeuwse voorganger?), met boven op het tentdak een torenvormige bekroning. De symmetrische voorgevel van 2 bouwlagen boven een kelder telt 3 traveeën met in het midden de ingangsdeur. De deur en de ramen, die vroeger vensterkruisen hadden, zijn voorzien van een omlijsting in Naamse steen. De westelijk gelegen bijgebouwen uit circa 1750 zijn aan elkaar vast gebouwd en hebben ongeveer een U-vorm. Het bestaat uit veestallen, een schuur, een woongedeelte en de oude paardenstallen/koetshuis.
De ligging
Gelegen aan de westelijke oever van de Maas, ten oosten van het dorp Heel ligt het landgoed, dat bestaat uit o.a. weilanden, akkers, lanen met eeuwenoude lindebomen, beuken en eiken, een ± 1½ ha groot bos, en nog meer natuur. Dit Natuurschoonwet Landgoed heeft een grootte van ongeveer 9 ha. Ten oosten bevindt zich het oude boerderijcomplex Pannenhof.
Het huidige gebruik
Het landhuis is in gebruik als particuliere woning, en in de naastgelegen voormalige paardenstallen (het koetshuis) is een B&B gehuisvest. Daarnaast zijn er nog stallen en schuren die onder andere voor opslag dienen. Rondom het omgrachte complex is een groot deel van het Natuurschoonwet-landgoed vrij toegankelijk voor wandelaars en fietsers. Diverse wandel- en fietsroutes komen langs het kasteel en de omgeving.
Wat maakt dit object zo bijzonder?
Het huis Nederhoven in Beegden is een echt grensgeval: het hoofdgebouw van het kasteel lag in de gemeente Beegden, terwijl de hoeve deel uitmaakte van de gemeente Heel. Heel vreemd. Nu sinds de gemeentelijke herindeling van 1991 is het gebouwencomplex weer samengevoegd in 1 gemeente, die vanaf 2007 is opgegaan in de huidige gemeente Maasgouw. Daarnaast is het opvallend dat de mannelijke eigenaren van het edelmanshuis geen al te hoge leeftijd bereikten. Het familiewapen van de huidige familie Dahmen bevat zelfs een Magere Hein, gezeten op een paard. Gelukkig heeft het tij zich de laatste tijd gekeerd.
Kasteel van de maand: Kasteel Grasbroek bij Born
Vanaf de A2 is het prachtig gerestaureerde kasteel Grasbroek te zien, maar het ligt ver genoeg van de autosnelweg om er rustig te genieten van de natuur. Wandelaars komen er aan hun trekken door de vele wandelpaden in het bos met de beekjes en kasteelheuvels waar ooit een koning heeft gewoond en geregeerd. Bovendien is het hier mogelijk om met een groep gasten een echt kasteel te huren en er te verblijven. Wie wil dat nu niet?
De bewoners
Alexander van Drimborn, broer van de kasteelheer van het nabijgelegen Born, kreeg in 1581 na een ruzie met zijn broer toestemming van de Hertog van Gulik om het huis met alle adellijke rechten die daaraan verbonden waren te bouwen. Alexander was gehuwd met Elisabeth van Olmissen, en hun wapenschilden zijn in de hardstenen omlijsting van de toegangsdeur van het gebouw gekerfd. Vanaf 1700 is de grafelijke familie Van Leerode de eigenaar van Grasbroek. In de Franse tijd heeft de familie het moeten verkopen aan Lodewijk Matheus Gilissen, een industrieel uit Maastricht, die eveneens het kasteel Born kocht. Door vererving komt het kasteel in handen van de familie Barbou de Roosteren, en vanaf 1985 is de Stichting tot behoud van Natuurmonumenten in Nederland de trotse bezitter van het idyllische kasteeltje.
De gebouwen
Het huidige kasteel is een klein tweelaags, onderkelderd rechthoekig huis. Het heeft in- en uitgezwenkte gevels met in totaal 63 schietgaten. Op de oosthoek staat een ronde, gemetselde traptoren met speklagen uit mergelsteen. De houten kern van de traptoren wordt gevormd door een boomstam die bij de oorspronkelijke bouw, meer dan 400 jaar geleden, hierin is verwerkt. Originele stucplafonds en schouwen zijn nog aanwezig. Op de westhoek, schuin tegenover de traptoren, heeft het kasteel een gereconstrueerd arkeltorentje. Grasbroek had oorspronkelijk een omgrachting. Volgens de jaartalankers in de gevel is het kasteel in 1596 gebouwd. Het bovenste deel van de traptoren zou zijn verhoogd in de eerste helft van de 17e eeuw, zonder de mergelstenen speklagen. Aan de achtergevel zat waarschijnlijk nog een poortgebouw. Nu bestaat het complex verder uit 19e-eeuwse boerderijgebouwen
De ligging
Het complex ligt aan de rand van het beboste, 350 meter brede Grasbroek (ongetwijfeld een verschrijving van Graetbroek, een drassig gebied), tussen Born en Guttecoven. De Hondsbeek ontspringt hier en een zijbeek hiervan voedde de in de loop van de twintigste eeuw verdwenen gracht van het boerderijterrein. Direct ten zuidoosten van de boerderij ligt een verhoogd terrein dat kan worden beschouwd als de laat-middeleeuwse kasteelplaats. Op een paar honderd meter ten zuidoosten van Grasbroek ligt nog een omgrachte motte, de Heksenberg of Stoel van Zwentibold (Vermoedelijk één van de plekken waar de legendarische koning Zwentibold rond 900 zijn kasteel had). De boerderij is waarschijnlijk een voortzetting van de voorburcht.
Het huidige gebruik
Het hoofdgebouw is te huur als luxe vakantiewoning via Beaujean Vacances, en de bijgebouwen zijn particulier bewoond.
De restauratie van Kasteel Borgharen
Kasteel Borgharen te Maastricht ondergaat een enorme restauratieopgave. Chapeau voor de eigenaar Ronnie Bessems die met een leger aan vrijwilligers de restauratie zeer voortvarend aanpakt. Een belangrijke subsidie van de provincie Limburg legde de basis voor de enorme restauratie opgave. Daarmee wordt een belangrijke parel van de ondergang gered. De bewoners van Borgharen kunnen trots zijn op deze bijzondere reddingsactie.
De oorspronkelijke bewoners
Al in 1202 is er sprake van dit kasteel, bewoond door de familie Van Haren. Later komt het onder meer in handen van de adellijke geslachten Van Elderen, Scheiffart van Merode, d’Isendoorn à Blois, en De Agris. Simone barones De Moffarts-De Rosen de Borgharen, de laatste adellijke eigenaresse, deed het kasteel in 1953 over aan een hoteleigenaar. Momenteel draagt de stichting Behoud Kasteel Borgharen zorg voor de restauratie.
De gebouwen
Het oorspronkelijke 12e eeuwse kasteel was een vierkante stenen woontoren, die nog steeds de kern vormt van de huidige burcht. Hier omheen bouwde men in de 13e eeuw een ovale mergelstenen ringmuur die nog voor de helft aanwezig is. Later zijn inde 17e eeuw twee torens in Maaslandse stijl toegevoegd, en twee lager daarop aansluitende dienstvleugels, zodat het hoofdgebouw nu een U-vorm heeft. Het 19e-eeuwse poortgebouw werd door de bekende architect Pierre Cuypers ontworpen. De overige stallen, schuren en andere bijgebouwen dateren uit de 19e en 20e eeuw. Een torenspits werd door een blikseminslag in 1985 verwoest. Diverse interieuronderdelen zijn in die tijd verdwenen. Na vele jaren leegstand is in 2014 begonnen met de restauratie van de hoofdburcht. De bijgebouwen waren daarvoor al opgeknapt.
Het huidige gebruik
De burcht ligt aan de Kasteelstraat in Borgharen en kijkt uit over het Maasdal. De ligging is van militair en strategisch belang vanwege de nabijheid van Maastricht en de handelsverkeersroute over de Maas. Het hoofdgebouw krijgt na de restauratie door vrijwilligers een museale functie. In de bijgebouwen is al geruime tijd een Bed & Breakfast gevestigd.
Wat maakt dit object zo bijzonder?
Kasteel Borgharen is een imposant kasteel waar de diverse bouwfasen goed te zien zijn. Daarnaast is het als een van de weinige kastelen geopend voor publiek (na afspraak) en wordt er door middel van enthousiaste vrijwilligers gewerkt aan de restauratie en het terugkrijgen van de waardevolle originele interieuronderdelen.
Rentmeester: een zeer veelzijdig beroep!
Wat doet nu eigenlijk een rentmeester? Een vraag die mij met regelmaat wordt gesteld. En het antwoord op die vraag is divers: er zijn rentmeesters die in het stedelijk gebied actief zijn, maar er zijn ook rentmeesters die vooral in het landelijk gebied werken. Van oorsprong is de rentmeester een beheerder van landgoederen: zorgde voor de pacht- en huurinkomsten, regelde de bosexploitatie, het beheer van de gronden en gebouwen en bovenal is ie een vertrouwenspersoon van zijn principaal. In deze blog meer over de werkzaamheden die we als rentmeester voor Landgoed Kasteel Wittem verzorgen. Gaat u met me mee?
Als rentmeester houden we ons op Landgoed Kasteel Wittem zowel bezig met het onderhoud van het gebouw en de gebouwde elementen als pilasters en bruggetjes, maar ook met het ca 2 ha grote park. Voordat je aan een beheer opdracht begint is het van belang de geschiedenis van het object te kennen en begrijpen. Wat zijn de belangrijkste cultuurhistorische kenmerken van het gebouw en het park. Welke personen hebben een belangrijk stempel gedrukt op de ontwikkeling van het object? Met welke doelstelling heeft de eigenaar het object in gebruik? Zo heeft kasteel Wittem o.a. een restaurant en 12 hotelkamers. Alles draait er om de gast en dat bepaalt dus in sterke mate wanneer er wel en niet werkzaamheden uitgevoerd kunnen worden. In deze blog ga ik vooral in op het onderhoud aan het gebouw. Over de tuin en het park zal ik bij een volgende gelegenheid meer vertellen.
Subsidie voor onderhoud
Het kasteel is een rijksmonument en dus konden we 50 % subsidie aanvragen voor het reguliere onderhoud aan het kasteel via de zogenaamde SIM regeling (ook wel BRIM genoemd). Dit najaar is het schilderwerk uitgevoerd en is het leien dak schoon gemaakt en gecontroleerd op gebreken. Onze bouwkostendeskundige en uitvoerder Mariëtte Horsch begeleidde de werkzaamheden. Zo werd er ook nog en passant door een grote touringcar een van de pilasters van de hoofdentree om ver gereden. Veel schade dus. We regelden de schade met de verzekeraar en zorgden er voor dat de pilaster weer op nieuw werd opgebouwd. Dat lijkt makkelijker gezegd dan gedaan. Zeker omdat de pilaster in rollagen met afwisselend mergelblokken en mergelbrandstenen was opgebouwd. Vorm- en kleurverschil tussen de linker- en rechter pilaster zijn dan cruciale zaken om in de uitvoering op te sturen. Maar nu eerst even iets over de achtergrond van het kasteel en Wittem.
Het kasteel
De westelijke gevel van de westvleugel van het kasteel is vier bouwlagen hoog. Alle bouwlagen hebben één of meerdere gevelopeningen. Op het niveau van het souterrain is een 20e eeuwse deuropening in het noordelijk deel van de gevel en een 18e eeuws keldervenster in het zuidelijk deel, naast de toren. Op de bel-etage en eerste verdieping zijn drie hoge kruisvensters. Vrijwel alle vensters zijn voorzien van zandstenen omlijstingen. Het keldervenster heeft een hardstenen omlijsting. Op de noordwesthoek van de gevel is op het niveau van de eerste verdieping een stenen console gemetseld, een overgebleven ondersteuning van een Arkel torentje op die plek. Ten zuiden van de westgevel sluit de toren aan. In de aansluiting tussen de toren en de westvleugel zijn kleine vierkante venstertjes met een hardstenen omlijsting. De toren zelf is aan de westzijde voorzien van drie smalle vensters. Het muurwerk van de toren heeft aan de bovenzijde dichtgezette kantelen, waarvan één opening aan de westzijde in baksteen is dichtgezet. De zuidelijke gevel is opgetrokken uit kolenzandsteen, met herstellingen in baksteen bij de aansluiting met de oostelijke kopgevel. Er zijn twee vensterassen, met ieder drie boven elkaar geplaatste vensters.
De Rijksgraafschap Wittem
Het plaatsje Wittem, vroeger de hoofdplaats van een Rijksgraafschap, is maar heel klein, en toch bevat het 2 monumentale complexen: het grote klooster van de Redemptoristen, en het fraaie kasteel met zijn eeuwenoude geschiedenis. Het huidige L-vormige kasteel, was vroeger vermoedelijk een echte rechthoekige waterburcht met op elke hoek een toren. Een grote toren of donjon stond in het midden van de middeleeuwse burcht. Sinds de twaalfde eeuw zijn de bewoners van het kasteel bekend. Rijksgraaf Ferdinand Adolf von Plettenberg herstelde het kasteel in 1700, maar besloot het tevens deels af te breken, en het huidige klooster te bouwen met een destijds modieuze (thans verdwenen) barokke vleugel waarin hij kon resideren. Dit klooster was door de bekende Westfaalse bouwmeester Johann Conrad Schlaun gebouwd (die daarnaast ook het prachtige barokke kerkje van Eys heeft ontworpen in opdracht van de rijksgraaf).
Willem van Oranje
Kastelen helemaal afbreken deed men destijds niet graag want hieraan was de belangrijke ouderdom en de geschiedenis van het complex af te lezen. Door dit in stand te houden verhoogde het aanzien van de kasteelheer. Na de afbraak van enkele vleugels ontstond het huidige hoofdgebouw. In de 19e eeuw is het in Neogotische stijl verbouwd en uitgebreid met een lagere veelhoekige toren die nu als ingang dient. Grootheden als paus Leo III, keizer Karel de Grote, keizer Karel V, prins Willem van Oranje en tsaar Peter de Grote verbleven in kasteel Wittem. En tegenwoordig mag iedereen verpozen in en om het kasteel, want nu dient het als hotel-restaurant in een prachtige groene omgeving met een dito park.
In een volgende blog zal ik wat meer vertellen over het historische park.
Voor vragen of opmerkingen kunt u mailen naar frank@klement2.com
Cadzand Bad: het nieuwe Knokke van Nederland
Afgelopen donderdag was ik met een delegatie van de Nederlandse Vereniging van Rentmeesters (NVR) Kring Zuid op excursie in Zeeuws Vlaanderen. Dit gebied is net als Zuid Limburg en Noord Groningen aan het krimpen vanwege de oprukkende vergrijzing en ontgroening, Maar de negatieve spiraal wordt doorbroken en er glooit weer licht aan de horizon. Nieuwe natuur, veel fietspaden, vernieuwing van oude recreatieparken, de aanleg van een jachthaven en de bouw boost in Cadzand Bad. Gaat u met me mee?
Zeeuws Vlaanderen: de gastronomische hotspot van Zeeland
We verzamelden die ochtend in het plaatsje Ijzendijke, net ten westen van Terneuzen. Een klein plaatsje met een leuke historische kern. Ik was er mooi op tijd en dronk voor aanvang van de vergadering nog een kop cappuccino op het terras van de Lausanne. De uitbater was erg trots op zijn dorpje en wist me te vertellen dat Zeeuws Vlaanderen de hoogste dichtheid aan sterren restaurants van Nederland heeft. Ik reageerde verbaasd want ik verkeerde in de veronderstelling dat Zuid Limburg de aanvoerder was, maar kreeg al snel een stortvloed aan feiten en cijfers over me heen die aantoonden dat het in Zeeuws Vlaanderen goed gastronomisch toeven is.
De Koninklijke Nederlandse Vereniging van Rentmeesters (NVR)
Rentmeesters zijn vastgoed deskundigen, overwegend actief in het landelijk gebied. De Koninklijke Nederlandse rentmeesters Vereniging (www.rentmeesternvr.nl) telt net iets meer dan 500 beëdigde leden. Verdeeld over 5 kringen. Ik ben voorzitter van kring Zuid. Onze kring telt ca 140 leden: 20 rentmeesters uit Zeeland, 30 uit Limburg en 90 uit Brabant. Een gemêleerd gezelschap van overwegend mannen met een dito gevarieerd beroep. Gelukkig is het aantal vrouwelijke leden groeiend en zet de vereniging stevig in op het binden van jonge leden. Dat is nodig om de toenemende vergrijzing (ook hier) een halt toe te roepen! Er zijn rentmeesters die zich overwegend met onteigening en planschade vraagstukken bezich houden. Maar ook rentmeesters (net als ik) in de oorspronkelijk zin van het het beroep: beheerder van landgoederen. Verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken op een landgoed: bos- en natuur onderhoud, aan- en verkopen, pacht- en huurzaken, contacten met de overheden en subsidies binnen halen om het dure onderhoud van gebouwen en terreinen te organiseren. We komen als kring 4 x per jaar bij elkaar en in september is de jaarlijkse excursie, bij toerbeurt steeds in een andere provincie. Na de officiële ledenvergadering zijn we de streek in gegaan met 2 autobussen vol rentmeesters. Onze excursieleider en Zeeuws lid Jos Verschueren vertelde met passie over zijn streek waar hij al meer dan 50 jaar woont en werkzaam is.
De niche gewassen Zeekraal en Lamsoor
Zo bezochten we natuurgebied het Zwin dat goeddeels in België ligt. Aan de Nederlandse kant wordt ca 100 ha natuur toegevoegd en de dijk wordt verder landinwaarts verplaatst. We reden door het pittoreske plaatsje Sluis waar vooral Belgen shoppen als ze na een week het zand en strand van Knokke willen afwisselen met fashion shoppen. En langs het mooie vestigingsplaatsje Retranchement. En vervolgens door naar Waterduinen: een natuurontwikkelingsproject dat een opening in de bestaande duinen maakt, waardoor zeewater zijn intrede in het binnenland doet. Dat zorgt voor een zilte groeisituatie, waardoor planten als lamsoor en zeekraal geproduceerd kunnen worden. Niche producten voor de sterrenrestaurants; leverantie vindt plaats aan meer dan 60 sterren restaurants in Europa.
Cadzand Bad: het nieuwe Knokke van Nederland
We bezochten Cadzand Bad. In de verte zag je de grote hijskranen als staan. Landmarks voor de enorme bouwprojecten die daar aan de gang zijn. De verpauperde woonwijkjes en straatjes maken plaats voor appartement complexen met Belgische uitstraling. Fiere gebouwen met grandeur die domineert over de oorspronkelijkheid van het eenvoudige badplaatsje. Maar wel een antwoord op de leegstand die er steeds meer plaatsvond. Duitsers kochten met regelmaat huisjes op om de vakantie door te brengen, maar de Belgen pakken het toch grootschaliger aan. De nouveaux riche ontvlucht Knokke en zoekt zich een appartement in een plaatsje waar het nu nog relatief stil is. Maar je kunt zeggen wat je wilt: Zeeuws Vlaanderen speelt uitstekend in op de vraag naar recreatief verblijf. Ook de Big Five recreatie ondernemingen zijn volop nieuwe parken aan het ontwikkelen. Verpauperde parken met dito huisjes maken plaats voor nieuwe ruime woningen waarmee vooral de markt van groeps accommodaties wordt aangesproken. Zo verliest de krimp zijn wortels en zorgt de vraag naar recreatie voor een nieuwe toekomst.
Een bestaande beek in een nieuw jasje
Het Waterschap Limburg heeft op Landgoed Hoeve Terlinden de meandering van de Geleenbeek inmiddels afgerond. De Geleenbeek die op 120 m NAP hoogte bij Benzenrade zijn oorsprong heeft is recent ook ter hoogte van het landgoed Hoeve Terlinden gekanaliseerd. De natuurwaarden van het voormalige stroomgebied bleken dermate hoog dat omvorming van het gebied top prioriteit kreeg. De beek heeft nu weer steil randen, stroomversnellinkjes, veel bochten en een weelderige vegetatie. Een lust voor het oog. Gaat u met me mee?
Op landgoed Hoeve Terlinden zijn we intensief betrokken bij de restauratie van de hoeve. Het woonhuis in fase 2 is nu aan de beurt en wordt mooi. Ik was er van de week om de oplevering van het uitgevoerde werk van Waterschap Limburg te bekijken. Eigenaar Roebroek heeft namelijk ca. 2 ha grond aan het waterschap verkocht. Het waterschap wilde de Geleenbeek over het landgoed laten meanderen. Ik kan u vertellen dat het meer dan goed gelukt is: het ziet er fantastisch uit. Wat eens een rechte sloot was en de naam beek eigenlijk niet mocht dragen is nu weer een heuse beek. Een beek met plaatselijk steile randen, veel bochten en vegetatie die streekeigen is. Natuurterrein dat incidenteel om een maaibeurt vraagt of om na weiden met schapen. De gronden direct aan de noordkant en parallel aan de beek worden door Geert Roebroek ook omgevormd naar natuur. Direct in aansluiting op de natuur van het waterschap. Dat vraagt om een integraal beheer. Daarover zijn we in goed gesprek met het Waterschap. Het kan best zijn dat u daar in de nazomer al vlees- vee ziet lopen. Wat dacht u van Black Angus koeien of Limosins? Er zijn zo veel soorten met allemaal specifieke eet- en vlees eigenschappen. Als die er komen zal de afrastering die het Waterschap plaatste wel weg moeten om een mooi aan een gesloten begraasbaar gebied te krijgen.
Corio Glana is mijn naam
Het project staat officieel te boek als het Corio Glana project en wel Highlight 8. Dat is een natuurontwikkelingsproject van Landschapspark de Grave. De provincie Limburg, de Regio Parkstad en de gemeente Nuth investeren veel geld in dit gebied om de Geleenbeek weer te laten meanderen. Maar ook om het landschap te versterken en de recreatieve beleving en ontsluiting van het gebied te verbeteren. Van het laatste hebben we ter hoogte van Terlinden nog niet zo veel terecht zien komen. Maar dat gaat veranderen, want de gemeente Nuth spant zich er zeer voor in om een loopbrug over de meanderende beek te plaatsen. Dat vinden wandelaars vast geweldig, want nu ligt er maar op 1 plek een “stepstone” en bij hoogwater is die te klein om met droge voeten aan de overkant te komen….
Hoe komt het landgoed er verder uit te zien?
Op bijgaande schets is te zien hoe het gebied van Hoeve Terlinden verder wordt ingericht. Er komen wandelpaden en de loopbrug die we graag willen plaatsen is ook aangegeven. De begrenzing van de nieuwe natuur is ook goed te zien. Er wordt nu hard gewerkt aan het opruimen van het erf bij de hoeve, zodat we de gerestaureerde gebouwen kunnen tonen aan marktpartijen die op zoek naar ruimte zijn. Daarover zal ik in een volgende blog meer vertellen. Voor nu ben ik benieuwd wat u van al deze plannen vindt. Mail naar frank@klement2.com en u krijgt een reactie van mij.
De geheimen van de Geleenbeek volgens Wikipedia
Wikipedia meldt het volgende over de Geleenbeek: “De Geleenbeek (oorspronkelijk (de) Geleen genoemd) is een beek in het zuiden van de Nederlandse provincie Limburg die onderdeel is van het stroomgebied van de Maas. De deels gekanaliseerde beek ontspringt te Benzenrade en mondt bij Stevensweert onder de naam Oude Maas uit in de Maas. De plaats Geleen dankt zijn naam (oorspronkelijk “Op-geleen”, het huidige Oud-Geleen) aan de ligging bij de rivier, die de oostgrens van de gemeente vormde. De beek, waarvan de Latijnse naam Glana “heldere beek” betekent, is in de jaren 50 van de 20e eeuw gekanaliseerd. Door de aanleg van de spoorlijn van Heerlen naar Sittard en de autosnelweg A76 is het oude cultuurlandschap in het Geleenbeekdal aanzienlijk veranderd. Het beekdal met tal van zijbeken (samen 226 hectare) is aangewezen als Natura 2000-gebied en ligt grotendeels in het Nationaal Landschap Zuid-Limburg”
“De Geleenbeek ontspringt als bron op120 meter NAP in Benzenrade bij Heerlen. Deze bron bevindt zich in de kelders van de Benzenraderhof, een reeds in 13e-eeuwse archieven genoemde hoeve die op Romeinse fundamenten staat. Het stroomgebied van de Geleenbeek omvat ongeveer 170 kilometer watergang en is daarmee het grootste stroomgebied binnen het (voormalige) waterschap Roer en Overmaas. In het stroomgebied ligt 143 kilometer beek met een algemeen ecologische functie. De Geleenbeek loopt deels door het Heuvelland en deels door het sterk verstedelijkte gebied van Heerlen, Geleen en Sittard. Door het centrum van Sittard is de beek vertakt in de Keutelbeek en de Molenbeek, een gegraven aftakking. Na Sittard verlaat de Geleenbeek het sterk heuvelachtige landschap van Zuid-Limburg om haar loop via Susteren door het steeds vlakkere landschap te vervolgen naar het noorden. Via een duiker stroomt ze bij Echt onder de autosnelweg A2 en het Julianakanaal door. Hierna wordt ze Oude Maas genoemd. Via een voormalige oude Maastak stroomde de beek vroeger dan ook als oude Maas ten westen van het “Eiland in de Maas” om ten noorden van de buurtschap Brand bij Stevensweert in de Maas uit te monden. Momenteel stroomt de beek ten noorden van Ohé en Laak via de voormalige grindplassen naar de Maas.[2]””
De revival van een ruïne met rijke geschiedenis
Op Landgoed Bleijenbeek in Afferden in Noord-Limburg staat een kasteelruïne met rijke geschiedenis. Drie jaar geleden werd ons kantoor Klement2 Rentmeesters gevraagd een plan voor herbestemming van dit rijksmonument te maken. De opgave was een verdien model te maken voor de instandhouding van dit monument. De analyse en visie leverde een aantal mooie inzichten op. Ik was zaterdag jl. op de ledenvergadering van het Limburgs Particulier Grondbezit. En ja hoor, de vergadering vond plaats op Landgoed Bleijenbeek. Een mooie gelegenheid om de resultaten te bekijken. Gaat u met me mee?
Typologie
Landgoed Bleijenbeek is een van de vele landgoederen die in bezit is van de verzekeringsmaatschappij ASR. Het landgoed is ca 268 ha groot en bestaat voor 110 ha uit bos, 57 ha landbouwgrond, 3 ha natuur en 3 ha aan erven. 90 ha is in erfpacht uitgegeven als golfbaan. Er staan 2 woningen en 2 boerderijen. De golfbaan Bleijenbeek is een volwaardige 18 holes golfbaan met A status en een markant ruim “opgetild” clubhuis met ruim terras en schitterend uitzicht over de golfbaan. De baan heeft een groot aandeel natuur, omgerekend 5 ha per hole, dat is bijna het dubbele van hetgeen je gemiddeld ziet, nl. ca 3 ha per hole. Het hele landgoed is gerangschikt onder de Natuurschoonwet 1928, een wet die veel fiscale voordelen biedt (zie onze website).
De naam Blijenbeek is afgeleid van “Blienbeke”, hetgeen helder water betekent. Het is de Eckelsse beek die over de lengterichting door het landgoed meandert. Ten noorden en zuiden van dit beekdal liggen de Maasduinen. Het landgoed en de omgeving maken onderdeel uit van het Nationaal Landschap de Maasduinen. De oorsprong van het kasteel dateert uit de 14 eeuw. De familie Schenk van Nijdeggen en later de familie van Hoensbroeck hebben een stevig stempel op de ontwikkeling van het landgoed gedrukt. Voor het kasteel lag een hoeve, met een onderdoorgang die in de as van de toegangslaan lag. Het kasteel had een rijke uitstraling met ridderzaal, Paradijszaal, kelders, een kapel en een heuse gevangenis. Ja, dat ging zo in die tijd.
De stichting Kasteelruïne Bleijenbeek nam de restauratie voortvarend ter hand. Zij heeft de 3 ha binnen de slotgracht in erfpacht van ASR. Het beheer is inmiddels overgedragen aan Stichting het Limburgs Landschap. Het Limburgs Landschap is daarmee ondererfpachter geworden.
De consolidatie
Zowel de kasteelruïne als de voormalige tuin en park zijn rijksmonumentaal. Voordat de consolidatie kon starten is er veel onkruid en opslag van houtig gewaagd verwijderd dat bezit van het kasteel had genomen. De consolidatie zelf richtte zich op het verstevigen van muren en gewelven om verdere instorting te voorkomen. De wens om weer een dak op het kasteel te krijgen heeft geen kans gekregen vanwege hoge kosten. Maar eigenlijk gaat het hier om een expliciete keuze om wat ruïne is ruïne te laten. Waar vind je nu nog ruïnes? Ze horen deel uit te maken van ons landschap, daar is helemaal niks mis mee en zelfs karakteristiek. Wel is er een dakje op de voormalige horen geplaatst, qua vorm niet mooi, maar voor de consolidatie effectief. In de voormalige ridderzaal is een plateau gemaakt zodat er een dak is ontstaan waarop ook gelopen kan worden. Dat biedt uitzicht over het kasteel en de omgeving. Onder het dak worden bijeenkomsten gehouden, waaronder excursies.
De restauratie van de tuin bestaat vooral uit het versterken van de oorspronkelijk hoofdstructuur: de oprijlaan, enkele solitaire bomen waaronder een Mammoetboom. De oude ingevallen taxus struiken zijn stevig teruggesnoeid en krijgen inmiddels weer een eigentijdse vorm terug. Nog speciale aandacht heeft de berceau van haagbeuk nodig. De doorgeschoten takken maken dat het poort effect verdwenen is. Zou dat door steviger snoeien in de haagbeuk nog terug te brengen zijn? Ik heb daar geen ervaring mee. Kan iemand daar iets nuttigs over zeggen?
De consolidatie van de ruïne kostte ca € 640.000, overwegend gefinancierd via stevige subsidies van de provincie Limburg en het Bernard Cultuurfonds. De restauratie, of beter het weer zichtbaar maken van belangrijke tuin elementen heeft ca € 160.000 gekost.
De excursie
We waren met een groep van ca 20 personen van de Federatie Particulier Grondbezit, overwegend landgoed eigenaren en werden warm welkom geheten door 2 gidsen die op zeer deskundige wijze ons het verhaal over Bleijenbeek vertelden. Met een rondleiding van een uur! Wat een enthousiasme en verbeeldingskracht brachten deze mannen mee. Fantastisch! Aan het begin kregen we allen een klein fotoboekje uitgereikt waarin diverse historische foto’s van Bleijenbeek waren opgenomen. Aan de hand van de foto’s werden we door de ontwikkeling van Bleijenbeek en dus de consolidatie van het kasteel geloodst. Zeker de moeite waard om ook een keer te doen. Inlichtingen en boekingen via het Limburgs landschap. Rentmeester Harry Breviers kreeg van de voorzitter Jurjen de Boer als dank voor de ontvangst een Koningslinde aangeboden. Ik ben benieuwd waar deze linde een plek gaat krijgen op het landgoed………
De resterende herbestemmingsopgave
De 2 woningen en de 2 boerderijen staan jammergenoeg leeg of worden anti kraak bewoond. Dat moet veranderen vindt ook de nieuwe rentmeester Harry Breviers. Dit landgoed mist een soul omdat er nergens gewoond wordt. De opgave is bewoners te vinden die een bijdrage kunnen leveren aan het behoud van dit mooie landgoed. Panden in erfpacht uitgeven of verhuur? De plannen worden deze nazomer door Klement2 Rentmeesters gemaakt. Het najaar dienen we een aanvraag in bij de RCE voor een herbestemmingsonderzoek. Ik zal u op de hoogte houden van de ontwikkelingen op dit fraaie landgoed.
Bent u nieuwsgierig geworden naar de mogelijkheden voor een herbestemmingsonderzoek? Surf dan naar de pagina op onze website die hierover gaat: http://www.klement2.com/watdoenwe/herbestemming
De Kloostertuin van Huize Damiaan: een parel ontluikt….
Ik had beloofd meer te schrijven over de kloostertuin die bij Huize Damiaan aanwezig is. Die tuin is er nog steeds, maar is eigelijk zeer ondoordringbaar. Overwoekerd door bomen, struiken en grassen. De natuur lijkt het gewonnen te hebben van de cultuurhistorie. Maar we geven ons niet zo gauw gewonnen. Onze historica Marloes Fransen is aan de slag gegaan om de geschiedenis van de kloostertuin te achterhalen en er zijn een aantal erg leuke dingen boven tafel gekomen. De tuin heeft een zogenaamde gemengde tuinstijl, kenmerkend voor de aanleg van tuinen in de periode 1870 tot de tweede wereldoorlog. Het was van oorsprong een lusttuin met een parkachtige sfeer. De twee vijvers in de tuin dienden voor het kweken van vis, maar ook voor het maken van pleziertochtjes. De aanleg dateert van begin 1900. De aanwezige Eyserbeek liep oorspronkelijk door de tuin. In de periode 1911-1920 werd er ingegrepen in het watersysteem; de beek werd gekanaliseerd en er werd een opvangbekken gemaakt om het water uit de bronnen op te vangen. In deze periode werd ook de nog aanwezige Lourdesgrot aangelegd. Zo’n Lourdesgrot ziet er veelal hetzelfde uit: vaak met een altaar en een plek voor een Mariabeeld. In de periode 1921 tot 1940 werden er terrassen toegevoegd en kreeg de tweede vijver zijn vorm.
De tuin kampt met enorme wateroverlast en dat komt omdat het oorspronkelijke watersysteem niet meer goed functioneert. Diverse ondergrondse buizen zijn verstopt, waardoor het water dat de bronnen produceren niet meer wordt afgevoerd. We hebben deze winter een begin gemaakt om waar mogelijk verstoppingen op te lossen. Dat heeft een beetje geholpen, maar is nog niet afdoende. Het watersysteem moet daarvoor eerst beter geanalyseerd worden. Daar proberen we bij de provincie een subsidie voor te krijgen. We weten aan de hand van oude kaarten al wel hoe het systeem bij goed functioneren hoort te werken. De invoer van het water is afkomstig van de beek, de bronnen en het regenwater, de uitvoer van de beek gaat via lozingspunten in vijver 1 op de naastliggende beek. Het is echter onduidelijk uit welk jaartal de kaarten stammen en of de huidige ondergrondse situatie exact zo is als op de kaarten staat aangegeven. Het watersysteem zoals het op de onderstaande kaarten is getekend, is dan ook gebaseerd op een aanname vanaf de historische kaarten en observatie in het veld.
Voordat in de toekomst een nieuwe visie voor de tuin kan worden gerealiseerd, is het van belang het watersysteem goed werkend te krijgen. Hiervoor zal eerst de huidige situatie in kaart moeten worden gebracht, door een deel van het systeem open te leggen. Door te inventariseren hoe het systeem ligt en werkt, kunnen gebreken in het systeem worden opgespoord en worden verholpen. Hierdoor zal het waterpeil in de tuin aanzienlijk zakken. Momenteel staat een groot gedeelte van de tuin – ook buiten de vijvers – na een natte periode onder water. Hierdoor is de tuin op sommige plekken onbegaanbaar geworden. Door het waterpeil in de tuin weer naar normaal niveau terug te brengen, wordt het ook mogelijk om een nieuwe visie voor de tuin te maken en een eventuele reconstructie uit te voeren. We gaan ons er voor inspannen om deze tuin weer levend te krijgen en het watersysteem te herstellen. Ik hoop dat ik u binnenkort kan berichten dat we vorderingen hebben gemaakt.
Nog iets leuks om u te vertellen. Klooster Damiaan had in het verleden een eigen perronnetje. Ja, de spoorlijn van het zogenaamde Miljoenenlijntje komt namelijk pal langs Damiaan. Hoe leuk zou het zijn als we dat perronnetje weer kunnen herstellen, zodat gasten weer met de trein naar Huize Damiaan kunnen komen. Ja, ook de internationale gasten, want die komen er veel op Damiaan. Een bedrijf dat personeel opleidt voor de rijken van deze aarde trekt een bijzonder publiek aan. Dat is goed voor Huize Damiaan, maar ook voor de regio. We zijn met IBA Parkstad in gesprek om te kijken of er hulp geboden kan worden. Al een tijdje niets meer gehoord….zouden ze bezig zijn een subsidie voor het nieuwe perron en een overkapping voor te bereiden? Ik hoop het…..