BEWONERS

Huis en hof Schaloen werden voor het eerst in 1381 in schriftelijke bronnen vermeld. De naam is waarschijnlijk afgeleid van “Schaliën”, oftewel leien. Het “huis met de leien” was destijds gedeeld eigendom van Geraerdt Mullaerdt en Johan van Hulsberg, en omvatte 117 bunder bos, akkerland en weiland. Daarna kwam het onder andere in handen van de families Van Hulsberg, en Hoen van Cartils (waarvan Maximiliaan Hendrik Laurens Hoen de Cartils, graaf van Neufchâteau, gehuwd was met Felicitas Therese Caroline prinses van Hohenzollern-Hechingen, familie van de laatste Duitse keizer).  Het echtpaar was tevens eigenaar van kasteel Geulle en kocht in 1798 de Heunsberg met kasteelruïne midden in Valkenburg. Daarna woonde er de grafelijke familie De Villers-Masbourg d’Esclaye, die het na de Tweede Wereldoorlog overdroegen aan de Gemeente Valkenburg-Houthem en de Vereniging tot behoud van Natuurmonumenten in Nederland. De huidige eigenaar, de familie Bot, verwierf het via enkele bedrijven, en deze familie bewoont het hoofdgebouw nog steeds.

DE GEBOUWEN

Het in mergelsteen opgetrokken kasteelcomplex bevat het 16^e/17^e-eeuwse kasteel dat in de 19^eeeuw door de beroemde architect Cuypers in neogotische stijl werd verbouwd, en daarnaast is er de 18^e-eeuwse voorburcht bestaande uit een poortgebouw met torentje, de langgerekte economiegebouwen, de tiendschuur, het zwanenhuisje, en de watermolen, de “Sjloensmeule”. Stenen bruggen met pilaren geven toegang tot de voorburcht en het hoofdgebouw, dat door de verbouwing en verfraaiing een romantisch uiterlijk kreeg dankzij de nieuw toegevoegde torens, dakkapellen, erker en kruisvensters. Ook monumentaal zijn de hekken, keermuren en de duiker.

DE LIGGING

De buitenplaats met watermolen en kasteeltuin ligt in het Natura 2000-gebied “het Geuldal”, oostelijk van Valkenburg, vlakbij het dorpje Oud-Valkenburg. Het complex wordt aan de noordkant begrensd door de snelst stromende rivier van Nederland, de Geul, en ten oosten door agrarische gronden en de tot het complex behorende beukenlaan. Aan de zuidkant bevindt zich de weg van Valkenburg naar Schin op Geul, en aan de westzijde stroomt de Molenbeek en liggen er weidegronden. Aan de overzijde van de Geul, op de Schaelsberg achter de historische Calvariegroep, is in opdracht van een bewoner van Schaloen in 1688 de “Kluis“ gebouwd, de kluizenaarswoning.

HET HUIDIGE GEBRUIK

De eigenaar bewoont het hoofdgebouw, maar de kelders en het poortgebouw zijn toegankelijk voor horecagasten. In de economiegebouwen en de tiendschuur kan overnacht worden, en de binnenplaats van de voorburcht dient als terras voor de bezoekers, die er genieten van het uitzicht op het indrukwekkende kasteel. Wandelaars kunnen via de fraaie kasteellanen het prachtige Geuldal verkennen, en tevens de naastgelegen monumentale watermolen bezoeken met de IVN-tuin.

WAT MAAKT HET OBJECT NU ZO BIJZONDER?

In de kelder van kasteel Schaloen hangt volgens de eigenaar de oudste middeleeuwse deur van Nederland. Ernaast is een speciale wenteltrap in de muur uitgekapt die bedienden toegang gaf tot de verdiepingen zonder dat de bewoners gestoord werden. Aan de buitenzijde is deze nieuwe traptoren goed te herkennen want deze staat op een sokkel naast de hoog gelegen ingangsdeur. De grote fantasierijke verbouwing door architect Cuypers zorgt ervoor dat Schaloen een van de meest herkenbare en gefotografeerde kastelen van Nederland is. Ook uniek is dat kasteel Schaloen vlak naast het imposante en robuuste kasteel Genhoes ligt. Echte buurkastelen dus.

BEWONERS

Vanaf de 14^eeeuw komt Puth voor in de documenten, bewoond door onder andere de families Van Putt, Van den Bongard, Leeck, Tzievel, en Dobbelsteyn. Via het geslacht Hayme de Bomal is de grafelijke familie De Marchant et d’Ansembourg in de 18^eeeuw eigenaar geworden van het landgoed. Door een huwelijk tussen een vrouwelijke erfgenaam en een graaf Zu Stolberg-Stolberg is het kasteel in het bezit gekomen van deze Duitse familie. Na de Tweede Wereldoorlog heeft de Nederlandse Staat dit vijandelijke vermogen geconfisqueerd, maar in 1956 weer teruggegeven. Tot 2007 bleef het eigendom in de familie Zu Stolberg-Stolberg, en momenteel wordt het als particuliere buitenplaats bewoond.

DE GEBOUWEN

Het charmant gelegen kasteeltje is eigenlijk een sober omgracht herenhuis met een robuuste U-vormige voorburcht met bijzonder veel schietgaten. Een stenen gemetselde brug geeft toegang tot een voorpleintje en daarachter ligt het statige hoofdgebouw, dat aan de voorkant een symmetrische 18e-eeuwse gevel heeft van baksteen met Naamse stenen pilasters, deur- en raamomlijstingen. De zijkanten en de achterkant zien er compleet anders uit: hier zijn nog duidelijk bouwsporen te ontdekken van de laat-gotische bouwstijl van de 16e eeuw met mergelsteen en speklagen. Tussen de nieuwere segmentboogvensters zitten nog tussendorpelvensters en onder de dakrand valt een mooie boogfries op. Oorspronkelijk had het kasteel een zadeldak met twee spitse topgevels aan weerszijden. Het huidige mansardedak is er gekomen omdat de zolder van het hoofdgebouw ging dienen voor graanopslag. Aan de westzijde ligt een bakhuis van mergel en baksteen. Vroeger behoorde er ook een watermolen tot de bijbehorende landerijen, maar die is verdwenen.

DE LIGGING

In een zeer vruchtbaar dal, tussen het voormalig kasteel Hoeshuis, kasteel Rivieren, hoeve Steenenis en de spoorlijn Maastricht-Heerlen ligt kasteel Puth. De gracht wordt gevoed door de Hoensbeek die erachter stroomt. Het sobere kasteel is omringd door boomgaarden, akkerbouwland en bossen die tezamen een Natuurschoonwet-landgoed vormen. Naast het kasteel gaat een weggetje naar het centrum van Voerendaal.

HET HUIDIGE GEBRUIK

De omgrachte edelmanswoning is nog altijd als woonhuis in gebruik, en in de U-vormige voorburcht worden nieuwe woningen gerealiseerd in de grote leegstaande stallen en schuren. Het ommuurde landschapspark is enkel voor de eigenaren toegankelijk, maar eromheen en langs de Hoensbeek lopen diverse wandelroutes die voorbijgangers een blik gunnen op het gebouwenensemble en het park. Met Open Monumentendag is het landgoed voor het publiek toegankelijk.

WAT MAAKT HET OBJECT NU ZO BIJZONDER?

Kasteel Puth is een van de weinige kastelen zonder torens. Tot het midden van de 20^eeeuw zat er een klein torentje op het mansardedak (een zogenaamde dakruiter) met een klok, maar dit torentje is bij de renovatie compleet verwijderd. In jaren ’70 en ’80 van de vorige eeuw was het in gebruik als ambtswoning van de commandant van de Afcent en stond er een wachthuisje naast de poortingang. De commandant ging iedere zondag naar de kerk per helikopter die naast het kasteel landde.

De bewoners

In de archieven staat Meinhart van Lövenich in 1480 vermeld als eerste eigenaar- leenman van het goed Nederhoven. Als in 1610 een nazaat komt te overlijden, die drie minderjarige kinderen achterlaat, wordt het leen Nederhoven door Frederik Rhoe verheven. Vier jaar later is het huidige kasteeltje gereed gekomen op de plek van het oude huis, en gaat het dienst doen als jachtslot voor de 3 kinderen. Met de dood van jonkheer Frans van Dursdael in 1677 sterft dit geslacht, dat sinds 1400 in hoge functies nauwe banden met de graven van Horn heeft gehad, uit. In 1681 vestigt majoor Charles Smets uit Maaseik zich met zijn familie op het kasteeltje. Door vererving komt het goed in 1779 in het bezit van de familie Van Dam. Pas in 1887 komt Nederhoven door verkoop in “vreemde” handen, en wel in het bezit van koopman Reinier Dahmen uit Roermond. Momenteel is het nog steeds bewoond door mevrouw Dahmen, die getrouwd is met de heer Van Basten Batenburg.

De gebouwen

Via diverse oprijlanen kan men het omgrachte huis Nederhoven (of Nierhoven) bereiken. Vroeger liep er nog een gracht tussen het hoofdgebouw en de voorburcht, maar die is lang geleden gedempt. Die grachten maken duidelijk dat het kasteel vroeger een belangrijke verdedigingsfunctie had. Het kasteeleiland bevat het vierkante bakstenen herenhuis uit 1614 met zware steunberen (misschien van een middeleeuwse voorganger?), met boven op het tentdak een torenvormige bekroning. De symmetrische voorgevel van 2 bouwlagen boven een kelder telt 3 traveeën met in het midden de ingangsdeur. De deur en de ramen, die vroeger vensterkruisen hadden, zijn voorzien van een omlijsting in Naamse steen. De westelijk gelegen bijgebouwen uit circa 1750 zijn aan elkaar vast gebouwd en hebben ongeveer een U-vorm. Het bestaat uit veestallen, een schuur, een woongedeelte en de oude paardenstallen/koetshuis.

De ligging

Gelegen aan de westelijke oever van de Maas, ten oosten van het dorp Heel ligt het landgoed, dat bestaat uit o.a. weilanden, akkers, lanen met eeuwenoude lindebomen, beuken en eiken, een ± 1½ ha groot bos, en nog meer natuur. Dit Natuurschoonwet Landgoed heeft een grootte van ongeveer 9 ha. Ten oosten bevindt zich het oude boerderijcomplex Pannenhof.

Het huidige gebruik

Het landhuis is in gebruik als particuliere woning, en in de naastgelegen voormalige paardenstallen (het koetshuis) is een B&B gehuisvest. Daarnaast zijn er nog stallen en schuren die onder andere voor opslag dienen. Rondom het omgrachte complex is een groot deel van het Natuurschoonwet-landgoed vrij toegankelijk voor wandelaars en fietsers. Diverse wandel- en fietsroutes komen langs het kasteel en de omgeving.

Wat maakt dit object zo bijzonder?

Het huis Nederhoven in Beegden is een echt grensgeval: het hoofdgebouw van het kasteel lag in de gemeente Beegden, terwijl de hoeve deel uitmaakte van de gemeente Heel. Heel vreemd. Nu sinds de gemeentelijke herindeling van 1991 is het gebouwencomplex weer samengevoegd in 1 gemeente, die vanaf 2007 is opgegaan in de huidige gemeente Maasgouw. Daarnaast is het opvallend dat de mannelijke eigenaren van het edelmanshuis geen al te hoge leeftijd bereikten. Het familiewapen van de huidige familie Dahmen bevat zelfs een Magere Hein, gezeten op een paard. Gelukkig heeft het tij zich de laatste tijd gekeerd.

Vanaf de A2 is het prachtig gerestaureerde kasteel Grasbroek te zien, maar het ligt ver genoeg van de autosnelweg om er rustig te genieten van de natuur. Wandelaars komen er aan hun trekken door de vele wandelpaden in het bos met de beekjes en kasteelheuvels waar ooit een koning heeft gewoond en geregeerd. Bovendien is het hier mogelijk om met een groep gasten een echt kasteel te huren en er te verblijven. Wie wil dat nu niet?

De bewoners

Alexander van Drimborn, broer van de kasteelheer van het nabijgelegen Born, kreeg in 1581 na een ruzie met zijn broer toestemming van de Hertog van Gulik om het huis met alle adellijke rechten die daaraan verbonden waren te bouwen. Alexander was gehuwd met Elisabeth van Olmissen, en hun wapenschilden zijn in de hardstenen omlijsting van de toegangsdeur van het gebouw gekerfd. Vanaf 1700 is de grafelijke familie Van Leerode de eigenaar van Grasbroek. In de Franse tijd heeft de familie het moeten verkopen aan Lodewijk Matheus Gilissen, een industrieel uit Maastricht, die eveneens het kasteel Born kocht. Door vererving komt het kasteel in handen van de familie Barbou de Roosteren, en vanaf 1985 is de Stichting tot behoud van Natuurmonumenten in Nederland de trotse bezitter van het idyllische kasteeltje.

De gebouwen

Het huidige kasteel is een klein tweelaags, onderkelderd rechthoekig huis. Het heeft in- en uitgezwenkte gevels met in totaal 63 schietgaten. Op de oosthoek staat een ronde, gemetselde traptoren met speklagen uit mergelsteen. De houten kern van de traptoren wordt gevormd door een boomstam die bij de oorspronkelijke bouw, meer dan 400 jaar geleden, hierin is verwerkt. Originele stucplafonds en schouwen zijn nog aanwezig. Op de westhoek, schuin tegenover de traptoren, heeft het kasteel een gereconstrueerd arkeltorentje. Grasbroek had oorspronkelijk een omgrachting. Volgens de jaartalankers in de gevel is het kasteel in 1596 gebouwd. Het bovenste deel van de traptoren zou zijn verhoogd in de eerste helft van de 17e eeuw, zonder de mergelstenen speklagen. Aan de achtergevel zat waarschijnlijk nog een poortgebouw. Nu bestaat het complex verder uit 19^e-eeuwse boerderijgebouwen

De ligging

Het complex ligt aan de rand van het beboste, 350 meter brede Grasbroek (ongetwijfeld een verschrijving van Graetbroek, een drassig gebied), tussen Born en Guttecoven. De Hondsbeek ontspringt hier en een zijbeek hiervan voedde de in de loop van de twintigste eeuw verdwenen gracht van het boerderijterrein. Direct ten zuidoosten van de boerderij ligt een verhoogd terrein dat kan worden beschouwd als de laat-middeleeuwse kasteelplaats. Op een paar honderd meter ten zuidoosten van Grasbroek ligt nog een omgrachte motte, de Heksenberg of Stoel van Zwentibold (Vermoedelijk één van de plekken waar de legendarische koning Zwentibold rond 900 zijn kasteel had). De boerderij is waarschijnlijk een voortzetting van de voorburcht.

Het huidige gebruik

Het hoofdgebouw is te huur als luxe vakantiewoning via Beaujean Vacances, en de bijgebouwen zijn particulier bewoond.